Wydawnictwo i czasopismo „Droga” jako ośrodek kształtowania ideologii społecznej i wychowawczej sanacji w latach 1922–1937

Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Udział społeczno-kulturalnych i pedagogicznych wydawnictw periodycznych w wypracowywaniu i upowszechnianiu ideologii wychowawczej sanacji

Artykuł opisuje udział społeczno-kulturalnych i pedagogicznych wydawnictw periodycznych (ukazujących się w okresie międzywojennym) w wypracowywaniu i upowszechnianiu ideologii wychowawczej sanacji.Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Periodyki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i ich wkład w kształtowanie oraz upowszechnianie ideologii wychowawczej sanacji w latach 1929–1939

Autor w swoim opracowaniu skupia się na zaprezentowaniu czasopism Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, które z jednej strony miały swój wkład w wypracowywaniu, z drugiej – w propagowaniu ideologii wychowawczej sanacji.Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Polskie tradycje edukacji domowej

Homeschooling, also called private, played an important role in the life of a large part of Polish society from the 18th to the early 20th century. The particularly rapid growth of interest in this form of teaching took place in the second half of the nineteenth century. It was revealed both at the level of educational practice and reflections on the curriculum and teaching methodology. In the latter, an important role was played Adolf Dygasiński and Aniela Szycówna. Their theoretical achievements determined the direction of the development of the modern Polish theory of home education, which was then the basis of didactic and educational practice. Homeschooling was organized for their children not only by aristocratic and noble families (landowning), but wealthier bourgeois families, and in some provincial and peasant ones. This was only partly due to increasing political oppression (the Prussian and Russian divisions of the country). It was mainly the result of an increase in interest in this form of children’s education which stemmed from modernization processes and a deeper awareness of them amongst Poles.Nauczanie domowe, nazywane także prywatnym, odgrywało ważną rolę w życiu dużej części społeczeństwa polskiego od XVIII do początków XX wieku. Szczególnie szybki wzrost zainteresowania tą formą nauczania miał miejsce w II połowie XIX wieku. Ujawniało się to zarówno w płaszczyźnie praktyki edukacyjnej, jak i refleksji nad programem i metodyką nauczania. W tym ostatnim zakresie ważną rolę odegrali m.in. Adolf Dygasiński i Aniela Szycówna. Swoim teoretycznym dorobkiem wyznaczyli bowiem kierunek rozwoju nowoczesnej polskiej teorii edukacji domowej, stanowiącej wówczas zaplecze praktyki dydaktyczno-wychowawczej. Edukację domową dla swoich dzieci organizowały nie tylko rodziny arystokratyczne i szlacheckie (ziemiańskie), ale również zamożniejsze mieszczańskie, a w niektórych regionach i chłopskie. Spowodowane to było tylko częściowo zwiększającym się uciskiem politycznym (zabór pruski i rosyjski). W głównej mierze wpływ na wzrost zainteresowania tą formą edukacji dzieci miały zachodzące wówczas w społeczeństwie polskim procesy modernizacyjne oraz pogłębiająca się świadomość narodową Polaków

Praca jako postawa twórcza obywatela w polskiej myśli filozoficznej i pedagogicznej czasów nowożytnych

Work as a citizen’s creative attitude in Polish philosophical and educational thought of modern times In the modern history of Polish philosophical and educational thought, regardless of their ideological attitudes, work was regarded as a value and component of educational ideals. Not only utilitarian, but above all ethical values of work and man’s creative attitude were exposed in them. After Poland had regained its independence, a program of economic education of society was introduced with a view to strengthening the state.W prezentowanym artykule podjęto zagadnienie pracy w nowożytnych dziejach polskiej myśli filozoficznej i pedagogicznej. Niezależnie od nastawień ideowych w tym okresie historycznym praca była traktowana jako wartość i składnik ideałów wychowawczych. Eksponowano w nich nie tylko utylitarne, ale przede wszystkim etyczne wartości pracy oraz postawę twórczą człowieka. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, z myślą o wzmocnieniu państwa, wprowadzono program wychowania gospodarczego społeczeństwa. W prezentowanym tekście dokonana została charakterystyka poglądów na istotę pracy w dziejach nowożytnych, ze szczególnym uwzględnieniem polskiej myśli pedagogicznej

Początki polskiej pedagogiki przedszkolnej

Along with the development of kindergartens, children’s playgrounds, and colleges educating candidates for kindergarten educators and teachers, completely original works on the development of psychological and educational needs of the small child (B.F. Trentowski) began to appear in the Polish literature on the subject. It was at that time that the first Polish textbooks for kindergarten educators and later kindergarten teachers (Froebel’s Kindergärtnerinnen) began to be published. Until the 1870s, however, these were only examples and adaptations of foreign works, mainly by J.V. Svoboda and L. Chimani. The turn of the 19th and the 20th centuries was marked by the gradual disappearance of translations and adaptations, and the emergence of a growing number of original books, representing the achievements of Polish pedagogical thought. The first of them, however, by Maria Weryho-Radziwiłłowiczowa and Justyna Strzemeska, were still based on F.W. Froebel’s system, more or less modified, supported by their own pedagogical experience and contemporary psychological knowledge. At the beginning of the 20th century, two trends, valid until the 1930s, developed in Polish preschool pedagogy. The former, more traditional one, was associated with F.W. Froebel’s modified system, while the latter developed under the influence of contemporary achievements of psychology, and the methods of Maria Montessori and Ovide Decroly. It was from these two theoretical and methodological perspectives- orientations that coursebooks for preschool educators were developed. August Cieszkowski, Teofil Nowosielski, Stanisław Karpowicz and Maria Weryho-Radziwiłłowiczowa, Justyna Strzemeska, Stefania Marciszewska-Posadzowa and Jadwiga Chrząszczewska were the precursors of Polish preschool pedagogy.Początki polskiej pedagogii przedszkolnej sięgają lat 40. XIX wieku. Wraz z powstawaniem ochronek i ogródków dziecięcych oraz seminariów kształcących kandydatki na ochroniarki i wychowawczynie, zaczęły powstawać w polskim piśmiennictwie zupełnie oryginalne prace na temat rozwoju psychicznego, potrzeb i wychowania małego dziecka (B.F. Trentowski). Od tego też czasu były wydawane pierwsze polskie podręczniki dla ochroniarek, a później freblanek. Do lat 70. XIX wieku były to jednak tylko przykłady i przeróbki dzieł obcych, głównie J.V. Svobody i L. Chimaniego. Przełom XIX/XX wieku przyniósł z sobą stopniowy zanik tłumaczeń oraz przeróbek i pojawienie się coraz większej ilości książek oryginalnych, będących dorobkiem polskiej myśli pedagogicznej. Pierwsze z nich jednak, autorstwa Marii Weryho-Radziwiłłowiczowej i Justyny Strzemeskiej, bazowały jeszcze na mniej lub bardziej modyfikowanym systemie F.W. Froebla, popartym własnymi doświadczeniami pedagogicznymi i ówczesną wiedzą psychologiczną. Od początku XX wieku w polskiej pedagogii przedszkolnej wykształciły się dwa nurty, aktualne aż do lat 30. Pierwszy, bardziej tradycyjny, związany był ze zmodyfikowanym systemem F.W. Froebla, drugi natomiast rozwijał się pod wpływem ówczesnych osiągnięć psychologii oraz metod Marii Montessori i Owidiusza Decroly’ego. Bazując na tych dwóch orientacjach teoretyczno-metodycznych opracowywano podręczniki dla wychowawczyń przedszkoli. Prekursorami polskiej pedagogii przedszkolnej byli: August Cieszkowski, Teofil Nowosielski, Stanisław Karpowicz oraz Maria Weryho-Radziwiłłowiczowa, Justyna Strzemeska, Stefania Marciszewska-Posadzowa i Jadwiga Chrząszczewska

Stan badań nad nauczaniem domowym dzieci polskich od XVIII do początków XX wieku w polskiej historiografii

In the era of the contemporary crisis of educational and didactic school functions, undertaking research on family as an environment organizing and conducting home based learning is fully justified, not only due to cognitive reasons. Hitherto not yet rich output concerning the history of Polish homeschooling since the end of the 18th century until the beginning of the 20th century, fully justifies undertaking further research on this educational phenomenon still underestimated in Poland. Homeschooling phenomenon has a fine tradition. Over the centuries, it was initiated by diverse factors and it had a different social scope. In Poland, it has functioned beside public education since the period of the Republic of Poland. In contrast to nations with incessant sovereignty, where homeschooling has had a dimension of exclusivity, in the 19th and 20th centuries (the Second World War and the period of the Polish People’s Republic) the Polish organised this form of education more out of necessity in opposition to partitioners and invaders. Our knowledge concerning the history of Polish home schooling as well as its contemporary state is significantly insufficient. There are numerous stereotypes and simplified judgments on the subject. The indicated and discussed studies here significantly enrich our hitherto knowledge about the history of homeschooling and although they do not provide fully satisfactory answers to research questions, they constitute remarkable achievements in the process of erasing blank pages in the Polish educational historiography. All the more, this unjustly still nowadays neglected form of education will soon become common since a growing number of students are temporarily or permanently unable to attend school. Additionally, more and more parents want to take the opportunity of homeschooling their children in their homes.W dobie współczesnego kryzysu funkcji wychowawczej i dydaktycznej szkoły w pełni uzasadnione, i to nie tylko ze względów poznawczych, jest podjęcie badań nad rodziną jako środowiskiem organizującym i realizującym nauczanie domowe. Dotychczasowy, niezbyt jeszcze bogaty dorobek w zakresie dziejów polskiej edukacji domowej od końca XVIII do początków XX wieku, w pełni uzasadnia podejmowanie nadal badań nad tym jeszcze w Polsce niedocenianym zjawiskiem oświatowym. Zjawisko nauczania domowego ma bogatą tradycją. W poszczególnych stuleciach było generowane przez różne czynniki i miało różny zasięg społeczny. W warunkach polskich funkcjonowało obok oświaty publicznej od czasów Rzeczypospolitej szlacheckiej. Wskazane i omawiane tu opracowania istotnie wzbogacają dotychczasową wiedzę na temat dziejów nauczania domowego i choć nie dają jeszcze w pełni zadawalających odpowiedzi na stawiane pytania badawcze, stanowią ważne osiągnięcia na drodze do usuwania ,,białych plam” w polskiej historiografii oświatowej. Tym bardziej iż ten niesłusznie zaniedbany jeszcze do dzisiaj zakres poczynań pedagogicznych stanie się niebawem intensywniej uprawianą formą kształcenia, choćby z racji większej ilości przypadków, w których dzieci nie mogą uczestniczyć czasowo lub stale w pracach szkoły

Geneza relacji i współpracy rodziny i szkoły w polskiej myśli pedagogicznej oraz praktyce edukacyjnej od XIX do połowy XX wieku

From the late 1980s, when an apparently long-lasting and difficult process of democratisation and humanisation of life began, people increasingly expected to see deep transformations occur, that would be relevant to their ambitions and aspirations. In the field of education, there were some efforts aimed at rendering schools – together with the various processes and pedagogical relations they involve – more communal. Two conceptions were formed: namely, that of giving them autonomy, and that of establishing relations of communality between what are, in effect, two educational entities – the school itself, and the family. In this context, both in the educational theory and in practice, there reappear certain tendencies towards the transformation of the model of family and school relations. But the model still suffers from imperfections and defects. These tendencies are accompanied by an awareness that, in the attempt to create new, democratized and humanized family and school relations, it is necessary not only to regard contemporary times critically, but also to combine in an effective manner the various threads pertaining to the historical development of these relations that were lost during the interwar period. Research into the history of pedagogical thought and work is significant not only in terms of broadening our knowledge about the past, but also because it may contribute to more effectively resolving contemporary pedagogical problems – not only through imitation, but also thanks to a more mature and comprehensive approach to reflection. Driven by this conviction, an answer was sought to the question to what extent the issue of relations between family and school was present in the history of Polish pedagogy, and what demands and solutions were suggested and applied in this field. In Poland of the interwar period, there were numerous initiatives aimed at enhancing the development of relations between family and school. There was a noticeable increase in the activities of nation-wide and local family associations. Family and school became closer than ever before. In particular, the scope of the various forms taken by their cooperation expanded. The outbreak of World War II changed things dramatically. In the first years after its end, it became clear that this development was impossible to continue. The new social and institutional system determined a different model of relations. These relations were subjected to ideologization and politicization. They came under a centralized school-system authority, administered by educational politicians and subordinated to the regulations of the new educational law. Although certainly an unequal partner of schools, in the first decade of the Polish People’s Republic families proved themselves capable of constituting an environment immune to indoctrination and manipulation. That is why the pedagogical value of the family can be seen as once more furnishing us with an opportunity “to weave the threads of cooperation torn after the war”.Wraz z rozpoczęciem w Polsce od końca lat 80. XX w. długotrwałego i trudnego procesu demokratyzacji i humanizacji życia, ujawnił się wzrost oczekiwań ludzi na przeobrażenia głębokie, odpowiadające ich ambicjom i aspiracjom. W sferze edukacji dały znać o sobie dążenia związane z uspołecznieniem szkoły oraz wszelkich procesów i stosunków pedagogicznych. Wypracowane zostały koncepcje usamorządowienia szkoły i uspołecznienia stosunków dwóch podmiotów edukacyjnych: rodziny i szkoły. Na tym tle odżywają w teorii i praktyce edukacyjnej tendencje do transformacji modelu stosunków rodziny i szkoły, nadal obarczonego licznymi niedoskonałościami i niedomaganiami. Tendencjom tym towarzyszy świadomość, iż próbując tworzyć nowy, zdemokratyzowany i zhumanizowany kształt stosunków rodziny i szkoły, trzeba nie tylko spojrzeć krytycznie na czasy najnowsze, ale skutecznie powiązać zagubione w latach powojennych wątki rozwoju historycznego owych stosunków. Badania nad dziejami myśli i pracy pedagogicznej mają znaczenie nie tylko jako wzbogacenie naszej wiedzy o przeszłości, ale mogą przyczynić się do efektywniejszego rozwiązywania współczesnych problemów pedagogicznych i to nie tylko przez naśladownictwo, ale bardziej dojrzałą, pełniejszą refleksję. Kierując się tym przekonaniem poszukiwano odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie problem relacji rodziny i szkoły był aktualny w dziejach polskiej pedagogiki oraz jakie postulaty i rozwiązania w tej dziedzinie zgłaszano i praktykowano w przeszłości. W Polsce okresu międzywojennego występowano z wieloma inicjatywami dynamizującymi rozwój stosunków rodziny i szkoły. Widoczny był przede wszystkim wzrost aktywności ogólnokrajowych i lokalnych zrzeszeń rodzicielskich. Rodzina i szkoła stały się sobie bliższe niż kiedykolwiek wcześniej. Poszerzył się zwłaszcza zakres form ich współpracy. Wybuch drugiej wojny światowej zmienił radykalnie bieg rzeczy. W pierwszych latach po jej zakończeniu stało się jasne, że kontynuacja dotychczasowych stosunków rodziny i szkoły nie jest możliwa. Nowy kształt stosunków społeczno-ustrojowych determinował odmienny model owych relacji. Stały się one przedmiotem ideologizacji i upolitycznienia. Zostały także poddane szkoło-centrycznej kurateli polityków oświatowych i podporządkowane przepisom nowego prawa oświatowego. Rodzina w pierwszej dekadzie PRL-u jako nierówny partner szkoły okazała się środowiskiem odpornym na indoktrynacje i manipulacje. Pedagogiczna wartość rodziny jest zatem i obecnie szansą na połączenie pozrywanych po wojnie nici współpracy

Idee kultury pracy i wychowania zawodowego w II Rzeczypospolitej

The article is a collection of thoughts and ideas of the most prominent educational thinkers of the period concerned. The aim of the text is to introduce the reader to the most important objectives of education through work and educational demands related to work.Nowożytne dzieje polskiej myśli pedagogicznej dowodzą, że niezależnie od programów ideowych, filozoficznych i politycznych poszczególnych ideologii wychowawczych, we wszystkich praca była traktowana jako wartość i składnik ideałów bądź wzorców wychowawczych. Eksponowano w nich nie tylko utylitarne, ale przede wszystkim etyczne wartości pracy oraz postawę twórczą człowieka. Wychowanie gospodarcze społeczeństwa polskiego, głównie młodego pokolenia, czemu miała służyć szkoła, miało na celu wzmocnienie niepodległej Polski i eliminowanie publicznie wówczas diagnozowanych słabości polskiego charakteru narodowego